مجله عروسی

ازدواج و اهمیت آن

فلاسفه و علمای علم اخلاق و جامعه شناسی در تعریف ازدواج (زناشویی) عقاید مختلفی بیان کرده اند که به بعضی از آنها اشاره می کنیم.

علمای علم اخلاق گفته اند : « ازدواج عبارتست از اینکه مردی با زنی با سپردن تعهد اخلاقی، زندگی مشترکی را آغاز کنند تا در غم ، شادی ، لذت و رنج یکدیگر سهیم باشند و مشکلات زندگی را به یاری همدیگر حل کنند . »

علمای جامعه شناسی گفته اند: «ازدواج یعنی شریک قراردادن جنس مخالف در زندگی و این عمل به منظور تشکیل خانواده و تولید نسل انجام می پذیرد »

دسته ای از فلاسفه ازدواج را اینگونه تعریف کرده اند : «ازدواج یعنی به وجود آوردن رابطه مودت، آیند عشقی در میان زن و مرد برای تشکیل خانواده و تولید نسل و تربیت آن.»

بعضی دیگر گفته اند : «مقصود از ازدواج، پیوند زناشویی رسمی میان دو جنس مخالف است در صورتی که آنها شرایط شرعی و قانونی لازم را داشته باشند.»

اگر درست توجه کنیم اینها نمی توانند تعریف واقعی و جامعی از زناشویی باشند چون اغلب اینها نتایج ازدواج را به جای تعریف آن گرفته اند. لذا بهتر است در تعریف ازدواج بگوییم به هم پیوستگی زن و مرد ادای وظیفه طبیعی و حتمی برای انسانهاست که اندیشه خالق جهان به منظور استمرار موجودیت و بقای نسل بشر به عهده زن و مرد گذارده است که آنها با انجام این عمل ضمن رفع نیازهای جسمی و عاطفی خود خلأ موجود در وجودشان را به کمک یکدیگر پر می سازند و سهم خویش را در تشکیل جامعه با تولید نسل و تربیت آن ادا می کنند.

اهمیت ازدواج :

با توجه به قانون زوجیت که در نظام طبیعت جاری است اعم از جمادات، حیوانها و انسانها اکنون اهمیت ازدواج را از دیدگاه فردی واجتماعی مورد بررسی قرار می دهیم.

" اهمیت ازدواج از دیدگاه فردی "

1ـ بزرگ شدن روح :

یکی از مهم ترین نتایجی که در اثر ازدواج حاصل می شود بیرون رفتن فرد از مدار فردیت خود و شکسته شدن نسبی اما قابل توجه حصار نفسانیت انسان است. به واسطه ازدواج یک نفر دیگری نیز در مدار برنامه ریزی و توجه انسان قرار می گیرد و حاضر است از وجود خود و داشته های خود به دیگری نیز عطا کند و به واسطه محبت و دوستی که ایجاد می شود من وجودی فرد گسترش یافته و از مدار صرف خود بینی خارج می گردد و تلاش برای آسودگی ، رفاه و آسایش یک نفر دیگر حکایت از بزرگ شدن روح فرد می کند چرا که وی یک نفر دیگر را تحت لطف قرار می دهد و به واسطه او یک نفر دیگر زندگی راحت تری را تجربه می کند.

2ـ تمرین محبت کردن :

 در ازدواج یک اتفاق مهم دیگر رخ می دهد و آن صمیمیت و دوستی بین دو نفر است که یکی از اهداف مهم دین اسلام است خداوند در ازدواج چاشنی یک ارتباط محبت آمیز را با قرار دادن مودت و رحمت بین زوجین قرار داده است. بنابراین ازدواج یکی از بهترین زمینه ها را برای تمرین محبت کردن فراهم می کند و همین تمرین محبت کردن کم کم انسان و روحش را بزرگ تر و رئوف تر می کند .

3ـ تمرین در ارتباطات :

در ازدواج، فرد سالها تمرین می کند که رابطه محبت آمیز را چگونه حفظ کرده نگه دارد و این تلاش خودبخود تغییرات عمیقی را در افراد به وجود می آورد. وقتی فرد عادت کند به خوبی صحبت کند، اهل عطوفت، گذشت، خیر و انفاق باشد، رفتار مهربانی داشته باشد و آنقدر روحش بزرگ شود که دیگری را برخود مقدم شمارد یا حداقل به اندازه خودش به او اهمیت دهد به طور یقین بعد از گذشت چندین سال خواهید گفت این فرد با فرد قبل از ازدواج خیلی فرق کرده و خیلی بهتر شده است.

4ـ شخصیت مفیدتر و مستقل تر :

 در ازدواج به دلیل اینکه افراد با واقعیتهای زندگی بیشتر مرتبط می شوند و مسئولیتهای بیشتری بر عهده می گیرند لذا جسم و ذهن هر دو برای بهبود و رفاه زندگی تلاش بیشتری می کنند و در نتیجه فرد از لحاظ فردی از حالت نیاز و وابستگی به سوی استقلال و خودکفایی گام بر می دارد و از لحاظ اجتماعی کم کم از یک وجود مصرف کننده به وجود تولید کننده یا خدمات دهنده اجتماع تبدیل می شود .

5ـ مصونیت از گناه :

یکی از فواید ازدواج خودداری از گناه و مصون ماندن از آلودگی و ارضای شهوات از طریق شرعی و در نهایت حفظ عفت و تقوای الهی است. در بسیاری از روایات آمده است که «من تزوج فقد احرز نصف دینه فلیتق الله فی النصف الاخر» اشاره به اینکه ازدواج مصونیتی را ایجاد می کند که به واسطه آن نصف دین حفظ می شود و در بعضی روایات صیانت دو سوم دین را در گرو ازدواج قرار داده است.

6ـ شکوفایی استعدادها :

دختر و پسر هنگامی که براساس فطرت و طبیعت و به پیروی از دستور حق و روش انبیای الهی ازدواج کردند و از پرتگاه عذاب الهی و شرارت باطنی نجات پیدا کردند و در سایه ازدواج به آرامش فکری و امنیت باطنی دست یافتند و بر مشکلات ناشی از عزب بودن فائق آمدند و به محیطی الهی رسیدند و زمینه تفکر صحیح و آینده نگری برای آنان فراهم شد شهوات و غرایز فرو نشست بدون تردید راه برای شکوفایی استعدادهای نهفته در باطن باز می شود و بر درخت زندگی محصولات، ثمرات و نتایج عالی می نشیند. تاریخ، بسیاری از مردان و دانشمندان بزرگ و علمای اسلامی را نشان می دهد که پس از ازدواج راه صد ساله را یک شبه طی نمودند و در سایه ازدواج که موجب آرامش و امنیت خاطر آنان گردید به مقامات والا و بزرگی از علم رسیدند .

7ـ وسیله نجات از تنهایی :

 به عقیده بسیاری از فلاسفه و دانشمندان انسان موجودی مدنی الطبع و یا بالفطره اجتماعی است بدین سان محتاج به پناه و یاور و نیز یاری دلدار است که با او معاشرت کرده و در مسیر زندگی همواره غمخوارش باشد با او حرف بزند و در کنار او آرام گیرد . ازدواج این فایده را دارد که آدمی را از آن حالت تنهایی و اعتزال نجات می دهد و همدلی را در کنار او در بستر او و در آغوشش قرار می دهد بدانگونه که وجود او را عین وجود خود بداند و در غم و دردش شریک بوده و با او همدلی و همپروازی کند .

اهمیت ازدواج از دیدگاه اجتماعی :

ازدواج اگر چه از یک نظر مساله ای شخصی و خصوصی است ولی بی تردید دارای جنبه و اهمیت اجتماعی نیز می باشد. ازدواج عاملی برای رفاه، سکون و گسترش مدنیت بشری است ؛ صاحبان ادیان، فلاسفه و دانشمندانی که هم خود را صرف برنامه ریزی جهت رفاه، آسایش و امنیت بشر کرده اند به این نتیجه رسیده اند که امکان وصول به رفاه بدون تشکیل خانواده ای متعهد وجود ندارد .

برخی از فواید ازدواج از دیدگاه اجتماعی عبارتند از :

1ـ جلوگیری از فساد :

 اگر بپذیریم که بسیاری از مفاسد و جنایات توسط افراد عذب و یا کسانی که پیوند خانوادگی صحیحی ندارند صورت می گیرد در آن صورت به اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده پی خواهیم برد. ازدواج، رفتارها و اعمال انسانی و حتی گفتار و کلام آدمی را تحت قید و بند و کنترل اندیشه درخواهد آورد، به انسان دید تازه و نظری ویژه خواهد بخشید که در سایه آن مسایل شخصی و اجتماعی را با ابعاد وسیع تری خواهد نگریست. از سوی دیگر ازدواج زمینه را برای عفت چشم، فکر و روان فراهم کرده و وسایل پاکدامنی و حیات شرافتمندانه را در اختیارش می گذارد. انسان دیگر مواجه با بحران درونی نیست که جنبه انتقامی و یا عکس العملش در امور، سخت و شدید بوده و به صورت جنایتی آن را بروز دهد.

2ـ افزایش جمعیت یکتاپرست :

از دیگر آثار اجتماعی ازدواج افزایش جمعیت یکتاپرست مسلمان در جای جای زمین است بدین ترتیب انسان متاهل، در فزونی بار یکتاپرستی در زمین سهیم است. از ابوعبدالله (علیه السلام) نقل است که فرمودند: «اگر می توانی نسلی تحویل جامعه دهی که بار تسبیح و تنزیه خداوند را در زمین افزایش دهند چنین کن.»

اهداف ازدواج :

پس از ذکر اهمیت فردی و اجتماعی ازدواج اکنون به بررسی اهداف ازدواج می پردازیم:

1ـ ایجاد و بقای نسل :

ازدواج تنها برای لذت جویی و ارضای غریزه نیست بلکه وسیله ای برای تولید مثل، ادامه و بقای نسل هم می باشد. هدف بقای نسل در سایه زناشویی را در این آیه از قرآن می بینیم که می فرماید: «...جعل لکم من انفسکم ازواجا و من الانعام ازواجا یذرکم فیه ... »   «خداوند برای شما از جنس خودتان همسرانی قرار داد و نیز از جنس حیوانات هم همسرانی از حیوانات تا بر شما بیفزاید و نسل تکثیر یابد.»

2ـ یافتن سکون و آرامش :

ازدواج اگر به طور صحیح و با شرایطی که خداوند فرموده انجام گیرد باعث می گردد که روح پر تلاطم و ناآرام فرد به آرامش رسیده و در کانون پر از آرامش و سکون خانواده، قوای از دست رفته خود را باز یابد و آماده تلاش و فعالیت مجدد گردد .

ازدواج بنا به تعبیر قرآن از آیات خداوند است از آن بابت که زمینه را برای چنین سکون و آرامشی فراهم می سازد. قرآن می فرماید: «و من آیاته أن خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها ...»  «همسر خوب در مشکلات و سختیهای زندگی پناه فکری و روانی آدمی است و همدمی و یکدلی او موجب آرامش آدمی می گردد و روان انسان را از اضطراب رها کرده و موجب قرار دل و آرامش روان است.»

3ـ ایجاد دوستی خالص :

قرآن از مودت و رحمت بین زوجین یاد می کند و در سایه این مودت و رحمت زن و شوهر همانند لباس و پوشش همدیگر می شوند: « هن لباس لکم و انتم لباس لهن»  و زشتیها و نقصهای هم را پوشانده و نگهدارنده اسرار یکدیگر می گردند.

4ـ انجام وظیفه الهی :

پیمان ازدواج، پیمانی مقدس و الهی است و وظیفه ای است از جانب خدا به هر انسان بالغی که بار تکلیف را پذیرفته و به سنت الهی تن در می دهد. ازدواج اگر از این دید صورت گیرد و نقش ایمان به انجام وظیفه در آن ملحوظ و مورد نظر باشد به زندگی استواری و اصالت خواهد داد و در سایه آن گذشتها، سهل گیریها و فداکاریها پدید خواهد آمد .  زن و مرد باید در ازدواج خشنودی حق را مد نظر داشته باشند و ازدواج برای اطاعت از دستور حق و پیروی از روش انبیا و برای تأمین سعادت همسر و تربیت الهی و ملکوتی فرزندان صورت بگیرد و هر دو در مسأله ازدواج باید خود را آماده ورود در یک عبادت بزرگ کنند .  اکنون به تفسیر آیه 21 سوره روم می پردازیم و دیدگاه چند مفسر را که به بیان آیه پرداخته اند ذکر می کنیم:

تفسیر آیه 21 روم :

«و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا إلیها و جعل بینکم موده و رحمه أن فی ذلک الایات لقوم یتفکرون.»

«یکی از آیات الهی آنست که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در بر او آرامش یافته و با هم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار فرمود در این امر نیز برای مردم با فکر، ادله علم و حکمت حق آشکار است.»

قرآن می فرماید: از نشانه های خدا این است که از جنس خودتان همسرانی برای شما آفرید تا در کنار آنها آرامش یابید و از آنجا که ادامه این پیوند در میان همسران عموما و در میان همسر انسانها خصوصا نیاز به یک جاذبه و کشش قلبی و روحانی دارد به دنبال آن اضافه می کند در میان شما مودت و رحمت آفرید و در پایان آیه برای تأکید بیشتر می فرماید: در این امور نشانه هایی است برای افرادی که تفکر می کنند. جالب اینکه قرآن در این آیه هدف ازدواج را سکونت و آرامش قرار داده است و با تعبیر پر معنی لتسکنوا مسایل بسیاری را بیان کرده و نظیر این تعبیر در آیه 189 سوره اعراف نیز آمده است.

این آرامش از آنجا ناشی می شود که این دو جنس مکمل یکدیگر و مایه شکوفایی و نشاط و پرورش یکدیگر می باشند به طوری که هر یک بدون دیگری ناقص است و طبیعی است که میان یک موجود و مکمل وجود او جاذبه نیرومندی وجود داشته باشد. به هر حال این آرامش و سکونت هم از نظر جسمی و روحی است هم از جنبه فردی و اجتماعی. بیماریهایی که به خاطر ترک ازدواج برای جسم انسان پیش می آید قابل انکار نیست همچنین عدم تعادل روحی و ناآرامیهای روانی که افراد مجرد با آن دست به گریبانند کم و بیش بر همه روشن است .

از نظر اجتماعی افراد مجرد کمتر احساس مسئولیت می کنند به همین جهت انتحار و خودکشی در میان مجردان بیشتر دیده می شود .

اما مسأله مودت و رحمت که در آیه آمده تفاوتهایی با هم دارند:

 1ـ مودت انگیزه ارتباط در آغاز کار است اما در پایان که یکی از دو همسر ممکن است ضعیف و ناتوان گردد و قادر بر خدمتی نباشد رحمت جای آن را می گیرد.

2ـ مودت در مورد بزرگترهاست که می توانند نسبت به هم خدمت کنند اما کودکان و فرزندان کوچک در سایه رحمت پرورش می یابند.

3ـ مودت غالبا جنبه متقابل دارد اما رحمت یک جانبه و ایثارگرانه است زیرا برای بقای یک جامعه گاه خدمات متقابل لازم است که سرچشمه آن مودت است و گاه خدمات بلاعوض نیاز به ایثار و رحمت دارد و نه تنها زندگی خانوادگی که زندگی در کل جامعه انسانی بدون این عوامل یعنی مودت و رحمت امکان پذیر نیست.

گفته اند: مودت رابطه زن و مرد در دوره جوانی و رحمه رابطه روزگار پیری است. ابن عباس گفته: مودت با بزرگترهاست و رحمت با کوچکترها. بعضی گفته اند: «مودت یعنی رابطه احتیاج شخص به طرف مقابل خود و رحمت حال احتیاج طرف مقابل به شخص.» 

در این آیه دو مطلب مطرح است اول مذکر و مؤنث بودن انسان که یکی از اسرار عجیب خلقت است و اگر این حقیقت وجود نداشت نسل بشر در همان پیدایش اول از بین می رفت. دوم: آفریده شدن مودت و رحمت در وجود انسان . طبرسی از سدی نقل کرده؛ مودت به معنی دوست داشتن و رحمت به معنی مهربانی است به عبارت دیگر: مودت همان دوست داشتن است که انسانها نسبت به یکدیگر دارند ولی رحمت و مهربانی آن تأثر قلبی است که از دیدن محرومیت، نقص وگرفتاری طرف در قلب احساس می شود و به هر حال رحمت ناشی از مودت است اگر در وجود انسان مودت وجود نداشت رحمت پیدا می شد.

 

" زمان مناسب برای ازدواج "

بلوغ در قرآن :

بعد از بررسی فواید و اهداف ازدواج بایستی به این مطلب مهم اشاره نمود که زمان مناسب جهت ازدواج موفق چه زمانی است آیا در هر سنی و هر شرایط جسمی و روحی می شود این امر محقق گردد؟ آیا در شریعت و دین الهی به زمان و مرحله خاصی اشاره شده است ؟ با بررسی اجمالی در آیات می بینیم قرآن به مسأله بلوغ اشاره نموده است.

آیات مربوط به بلوغ را می توان به سه دسته تقسیم نمود :آیات مربوط به بلوغ حلم ، بلوغ نکاح و بلوغ اشد .

آیات مربوط به بلوغ حلم :

« و إذا الاطفال منکم الحلم فلیستأذنوا کما استأذن الذین من قبلهم کذلک یبین الله لکم آیاته و الله علیم حکیم.»  «آن گاه که کودکان شما به حد بلوغ و احتلام رسیدند باید مانند سایر بالغان با اجازه وارد شوند. خدا آیات خود را برای شما به این روشنی بیان می کند که او دانا و محکم کار است .»

2ـ « یا ایها الذین امنوا لیستأذنکم الذین ملکت ایمانکم و الذین لم یبلغوا الحلم منکم ثلاث مرات من قبل صلاة الفجر و حین تضعون ثیابکم من الظهیره و من صلاة العشاء ثلاث عورات لکم.»  « ای ایمان آورندگان باید بندگان شما که مالک آنها هستید و اطفالی که هنوز به وقت احتلام نرسیده اند در شبانه روز سه مرتبه برای ورود اجازه بخواهند، پیش از نماز صبح، پس از نماز عشاء و هنگام ظهر، آنگاه که جامه از تن بر می گیرید که این سه وقت هنگام خلوت شماست .»

در آیه مبارکه 59 سوره نور اشاره به بلوغ جنسی می کند: « ... و اذا بلغ الاطفال منکم الحلم ... » واژه حلم کنایه از بلوغ است که معمولا با یک جهش عقلی و فکری توأم است و گاه گفته اند حلم به معنی رؤیا و خواب دیدن است که مقارن بلوغ سبب احتلام آنها می شود .  بنابراین بلوغ حلم یعنی همان مرحله تعقل که پس از دو مرحله طفولیت و تمییز حاصل می شود . علامه طباطبایی میان این دو معنی جمع کرده و حلم را به بلوغ و عقل تفسیر می کند .

بلوغ نکاح :

«و ابتلوا الیتامی إذا بلغوا النکاح فإن انستم منهم رشدا فارفعوا الیهم اموالهم »  « یتیمان را آزمایش کنید تا هنگامی که بالغ شده و به ازدواج گرایش پیدا کردند اگر آنان را به درک مصالح زندگی خود دانا یافتید اموالشان را به آنان بدهید .»

در آیه مبارکه 6 سوره نساء اشاره به بلوغ نکاح می کند که وقتی در آستانه بلوغ قرار گرفتند یعنی از نظر رشد عقلی برای اداره امور مالی مستقل شدند اموالشان را به آنها بسپارید روشن است که کسی قدرت بر ازدواج دارد که علاوه بر بلوغ جنسی قدرت بر اداره امور زندگی از نظر اقتصادی را هم داشته باشد و به بلوغ فکری رسیده باشد تا تشکیل خانواده دهد.  مفسران بلوغ نکاح را زمانی می دانند که قدرت بر ازدواج پیدا می کند .

بلوغ اشد :

برای اختصار به یک نمونه از آیات مربوط به بلوغ اشد اشاره می کنیم:

« و لا تقربوا مال الیتیم الا بالتی هی احسن حتی یبلغ اشده .»

« به مال یتیم جز به راه خیر و از طریق بهتر نزدیک نشوید ( تصرف نیکوی شما در مال یتیم ) زمانی است که او رشدش کامل گردد .»

در این آیه بلوغ اشد زمانی است که از یتیم رفع حجر می شود برای اداره دارایی خود تمکن پیدا می کند و نیازی به تدبیر ولی ندارد در حالی که پیش از این زمان دست اندرکاران اموال ، اولیا بودند .

پس نتیجه می گیریم که زمان مناسب ازدواج را قرآن زمانی می داند که هم از نظر جسمی و روحی و در مورد مردان از جهت استقلال مالی به حدی رسیده باشد که توان تشکیل خانواده را داشته باشد .

بلوغ در روایات :

سن اشاره شده در روایات مختلف است گروهی از روایات اشاره به 9 سال ، گروهی 10 سال و بعضی 13 سال را سن بلوغ دانسته اند و بعضی ملاک را در بلوغ دختر زمان حیض دانسته اند .

به عنوان مثال امام باقر(علیه السلام) می فرمایند :« الجاریه اذا بلغت تسع سنین ذهب عنها الیتیم و زوجت و اقیمت علیها الحدود و التاقه علیها و لها ... »  «هنگامی که دختر نه ساله شد کودکی او پایان می پذیرد و ازدواج می کند و حدود عمومی او و به سود او جاری می شود .»

در روایتی دیگر امام صادق(عليه السلام) از پدر بزرگوارشان و ایشان از علی

(علیه السلام) روایت کرد که فرمود: « لا توطإ جاریه لاقل من عشر سنین فان فعل فعیب فقد ضمن »  « با دختر کم تر از ده سال همبستری روا نیست و اگر این کار انجام شد و دختر آسیب دید مرد ضامن است.»

در روایت دیگری سن 13 سال را ملاک قرار داده اند .

راوی می گوید از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: پسر در چه زمانی باید نماز بگذارد؟ امام فرمودند: «إذا اتی علیه ثلاث عشره سنه فان احتلم قبل ذلک فقد وجبت علیها الصلاه و جری علیها القلم.»  « هرگاه سیزده ساله شود البته اگر پیش از سیزده سالگی محتلم شود نماز بر او واجب است و قلم تکلیف بر او جاری می شود. دختر هم مثل پسر است هرگاه سیزده ساله شد یا پیش از آن حیض شد نماز بر او واجب می شود و قلم تکلیف بر او جاری می گردد .»

در روایتی دیگر ملاک بلوغ را حیض دانسته است. امام علی (علیه السلام) فرموده اند: «إذا حاضت الجاریه فلا تصلی الا نجمار .»  « از هنگامی که دختر حیض شد نباید بدون پوشش نماز بگذارد.»

نظریه فقها در زمینه سن بلوغ دختران در فقه امامیه :

به نظر مشهور نه سالگی سن بلوغ دختر است و یکی دو تن از فقیهان که ده سالگی را سن بلوغ دانسته اند نیز به قول مشهور پیوسته اند و اصلاح کنندگان قانون مدنی نیز به پیروی از شرع و قول مشهور فقها سن بلوغ دختر را نه سال تمام قمری تصریح کرده اند ولی عده ای این سن را با توجه به شرایط آب و هوایی، منطقه ای و زمانی و شرایط فرهنگی در هر قوم و ملیتی متغیر دانسته اند ؛ عقیده دارند جنبه قاعده برای همه اقوام و دوره های تاریخی پیدا نمی کند و نمی توان سن دقیقی را به طور کلی پیشنهاد نمود آنچه ملاک است انقلاب جسمی و روانی است که سن یکی از ملاکها است سن بلوغ برای مردمی که در مناطق گرمسیر و اطراف خط استوا زندگی می کنند با افرادی که در مناطق سرد و نزدیک به دو قطب زمین به سر می برند یکسان نیست احتمال دارد دختر نه ساله در عربستان دختری رسیده باشد و بتواند شوهر کند در حالی که دختر نه ساله در اسکاندیناوی به واقع کودک است.

زمان نشو و نما در احراز بلوغ اثر دارد زیرا شیوه زندگی، طرز تغذیه، اضطرابها و عوامل محرک محیط می تواند بلوغ کودکان را به تأخیر انداخته یا تسریع کند در نتیجه احتمال دارد که سن بلوغ ظرف چند قرن تغییر محسوس یابد بنابراین واقع بینی ایجاب می کند که این اماره ای تغیییر پذیر باشد نه قاعده ای ثابت.  با توجه به اینکه اقوال در مورد سن ازدواج متفاوت است بهتر است بگوییم حداقل سن ازدواج که شرع بر آن صحه گذاشته همان سن 9 سال می باشد که زودتر از آن مجاز نمی باشد ولی با توجه به مسایل فرهنگی، عوامل اجتماعی، شرایط اقتصادی  و محیطی می توان ازدواج را به تأخیر انداخت .

سن ازدواج در قانون مدنی ایران :

در تبصره 1 ماده 1210 قانون مدنی اصلاحی سال 1361 سن بلوغ در پسر 15 سال تمام قمری و دختر نه سال تمام قمری است . طبق ماده 1041 قانون مدنی « نکاح قبل از بلوغ ممنوع است » طبق ماده 1041 اصلاحی سال 1370 آمده است که نکاح اناث قبل از رسیدن به سن 15 سال تمام و نکاح ذکور قبل از رسیدن به 18 سال تمام ممنوع است در مواردی که مصالحی اقتضا کند با پیشنهاد مدعی العموم و تصویب محکمه ممکن است شرط سنی کاهش یابد اما سن دختر کمتر از 13 سال تمام و پسر کمتر از 15 سال تمام نمی تواند باشد.

 

" عواقب اجتماعی و خانوادگی ازدواج دیر هنگام "

" کارکردهای مثبت و منفی بالا رفتن سن ازدواج "

بالا رفتن سن ازدواج به صورت معضلی در جامعه کنونی ما مطرح است که مختصرا به علل آن و مضرات و فواید آن می پردازیم . یک پدیده اجتماعی همانند تأخیر در سن ازدواج هم کارکردهای مناسب و هم نامناسب دارد . به اعتقاد کارشناسان اجتماعی، پیامد مناسب در بالا رفتن سن ازدواج به ویژه در دختران این است که آنان با فرصت بیشتری به ادامه تحصیلات دانشگاهی و اشتغال در بیرون از خانه پرداخته و در عرصه های زندگی اجتماعی تواناییهای خود را بیشتر از گذشته بروز می دهند . همچنین تأخیر در سن ازدواج موجب می شود حساسیت و دقت نظر بیشتری در انتخاب گزینه مورد نظر داشته باشند زیرا با افزایش سن پختگی فکری بیشتری پیدا نموده و با واقعیت زندگی بیشتر آشنا می گردند. اما تبعات منفی فراوان ناشی از افزایش سن ازدواج را نمی توان نادیده گرفت. با توجه به کوتاه و زودرس شدن سن بلوغ جنسی در جامعه ، شکاف و طولانی شدن آن و عدم تأمین نیازهای روحی و جسمی جوانان مشکلات روحی ، روانی و نابهنجاریهای اجتماعی را به دنبال داشته و ایجاد بحرانهای شخصیتی، اجتماعی می نماید؛ از جمله این نابهنجاریها گرایش به ارتباطات غیر متعارف دختر و پسر ، افسردگی و اختلالات جنسی است و نیز از دست رفتن شادابی و طراوت جوانی همچنین فاصله سنی زیاد بین دو نسل مادر و فرزندان ممکن است موجب عدم درک متقابل دو نسل گردد .

" آسیب شناسی "

الف : سطح فردی :

          مسأله ازدواج یکی از مسائلی است که از نظر بهداشت روانی حائز اهمیت است افراد ازدواج نکرده معمولا از ثمرات یک زندگی رضایت بخش ، ایمن و سرگرم کننده برخوردار نبوده و همیشه بلاتکلیف و سرگردان زندگی می کنند و در صورت عدم پایبندیهای مذهبی اکثرا با لذت طلبیها و کامجوییهای بدلی به دنبال تکیه گاههای غیر حقیقی می باشند تا از فشارهای روحی آسوده شوند.

از دیگر اثرات روحی ـ روانی تأخیر در ازدواج کم حوصلگی و بی رغبتی فرد در انجام امور ، احساس فقدان حمایتهای عاطفی ، احساس عدم درک از سوی دیگران ، احساس خلأ نسبت به رابطه نزدیک و صمیمانه با یک فرد از جنس مخالف ، کاهش اعتماد به نفس ، احساس وابستگی و عدم استقلال فردی ، ناامیدی ، افسردگی و انزوا و نهایتا هجوم افکار مخرب در ذهن فرد می باشد. از آنجا که یکی از اهداف ازدواج تأمین عاطفی است لذا عدم دستیابی به این هدف موجب ناامیدی و احساس شکست برای فرد می شود.  مکمل معتقدات ،متغیرهایی چون وضع ازدواج و سن ، بر میزان رضایتمندی از زندگی تأثیر دارد افراد مجرد رضایت کمتری از زندگی دارند.               

ب : سطح خانوادگی :

          تأخیر در ازدواج می تواند در سطح خانوادگی نیز معضلاتی در پی داشته باشد که در ذیل به برخی از این پیامدها اشاره می نماییم :

• 1ـ کاهش حمایتهای مختلف خانواده ( از نظر مالی ، عاطفی ، فکری و ... ) از وقوع ازدواج فرد به دلایل زیر :
• الف : گاهی به دلیل تأخیر و به هنگام نبودن ازدواج، فرد هیچ گونه رغبت ، اشتیاق و همکاری بین اعضای خانواده نمی بینید .
• ب : بعضی اوقات فرد مجرد از سوی خانواده به عنوان مزاحم و سربار معرفی می شود که توانایی تشکیل و اداره زندگی را ندارد .
• 2ـ احساس نگرانی والدین از آینده مبهم و سرگردان فرد مجرد ( علی الخصوص دختر ) و احساس ترس از آینده او در صورت فوت والدین و عدم حمایت یا حتی آزار سایر اعضای خانواده نسبت به فرد مجرد.
• 3ـ سلب قدرت برنامه ریزی مالی ( خرج یا پس انداز ) در خانواده به جهت بلا تکلیفی در مورد ازدواج یا عدم ازدواج فرزندان .
• 4ـ عدم پذیرش افکار ، نظرات و پیشنهادات فرد مجرد از سوی اعضای خانواده و فامیل با توجیه ناپختگی وی در مسایل زندگی .
• ج : سطح اجتماعی

 از آنجا که جامعه متشکل از واحدهای کوچکی به نام «خانواده» می باشد لذا تأخیر در ازدواج و در بدترین حالت عدم ازدواج برخی از مجردین، بنیانهای خانواده را با خطر نابودی و از هم پاشیدگی  مواجه کرده و موجب اختلال در کارکردهای خانواده و کم بها شدن ارزشهای آن می شود . محققان در مطالعه علل آسیبهای اجتماعی به رابطه بین عدم ازدواج با وقوع برخی از مفاسد و جرایم اخلاقی پی برده اند. به گفته ویل دورانت تأخیر در ازدواج، شهرها را پر از مردان و زنانی کرده که تنوع در تحریکات شهوانی را بر وظایف پدری ، مادری و خانه داری ترجیح می دهند . از دیگر صدمات اجتماعی تأخیر در ازدواج، کاهش تدریجی پویایی اجتماعی ، کاهش سلامت جامعه و احساس سرخوردگی بسیاری از جوانان مجرد است که مخالف با فطرت خود عمل می نمایند .           

" علل تأخیر یا گریز از ازدواج "

برخی از علل تأخیر یا گریز جوانان به خصوص دختران جوان از ازدواج را می توان به شرح زیر بر شمرد :

1ـ ادامه تحصیلات در سطوح عالی :

بسیاری از دختران، به بهانه ادامه تحصیلات در سطح عالی ازدواج را به تأخیر می اندازند که می توان آن را با تدابیری مثل طولانی بودن دوران عقد و گنجاندن شرط موافقت و همکاری شوهر برای ادامه تحصیل در عقد ازدواج حل نمود.

2ـ گریز از مسئولیت پذیری :

 بسیاری از افراد به خاطر اینکه ازدواج، مسئولیت بزرگ اداره زندگی، تربیت کودک ، رفت و آمدها و خواسته های همسر و برخی از نزدیکان را به همراه دارد از آن گریزان بوده و یا با نگرانی و اضطراب به سوی آن قدم می گذارند.

3ـ مسایل معیشتی :

 برخی از دختران تصور می کنند که همسر آینده باید از ابتدا تمام وسایل یک زندگی کامل و پیشرفته را دارا باشد؛ مسکن مناسب، شغل خوب، اتومبیل و... ولی اینها دلیل مناسبی برای تعویق ازدواج نمی باشد. بسیاری از خانواده ها در ابتدای زندگی از امکانات کافی برخوردار نبوده ولی پس از مدتی به کمک یکدیگر و با تلاش ، پشتکار و با حول و قوه الهی به وضع معیشتی مطلوبی رسیده اند و این را خداوند در آیه 32 سوره نور تضمین نموده است: «ان یکونوا قولا یغنهم الله من فضله...» «اگر آنان که باید ازدواج کنند تنگ دست باشند خداوند از فضل خود آنان را بی نیاز می سازد.» و در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) روایت است که فرموده اند: «کسی که از ترس فقر ازدواج نکند به مقام خداوند بدگمانی ورزیده است.»

خداوند دریچه روزی و برکات را در ازدواج قرار داده ؛ نقل است که شخصی خدمت رسول گرامی اسلام از تهیدستی و نیازمندی خویش شکایت کرد حضرت فرمودند : ازدواج کن. او بر این امر امتثال کرد و خداوند در کارش گشایش قرار داد .         

4ـ احساس تنفر از مردان :  این احساس به علل گوناگونی مثل :

1ـ ستم و تجاوزگری برخی مردان نسبت به زنان.

2ـ دلبستگیهای ناموفق که به ازدواج نینجامیده .

3ـ توجه بیشتر برخی از خانواده ها نسبت به پسران و عوامل دیگر موجب گریز از ازدواج در میان دختران می گردد ولی در اصل و طبیعت بشر به گونه ای آفریده شده که دو جنس مخالف نسبت به هم تمایل داشته و به یکدیگر نیازمند و علاقه مندند زن به مرد به عنوان مظهر قدرت، مدیریت و تدبیر نگریسته و خود را محتاج به او می داند و در مقابل مرد نیز زن را موجودی پر عاطفه، با احساس و دارای ظرافتهای ویژه دانسته و به او دلبستگی و میل دارد.

5ـ به خاطر ازدواج ناموفق دیگران : دختر شاهد نمونه هایی ناموفق از ازدواج بوده و این موجب نگرانی وی در اقدام به ازدواج شده است.

6 ـ نبود خواستگار مناسب : به علت فقر خانوادگی و یا یتیم بودن دختر یا عدم ازدواج خواهر بزرگ تر، عدم زیبایی و عدم سلامت جسمی و روانی از خواستگار مناسب محروم بوده است .       

نتیجه :

با بررسی آیات و روایات به این نتیجه می رسیم که ازدواج امر مقدسی است که در اسلام توجه خاصی به آن شده و اسلام از آن جهت مردم را به ازدواج فرا خوانده که آن را رکنی حمایتی می شمارد و لذا آن را مستحب مؤکد می داند که گاهی به وجوب نیز می رسد و شخص عذب در لسان روایات مذمت شده همچنین آیات عدیده قرآن به امر ازدواج تشویق نموده و از حکمت و پاره ای از احکام آن سخن به میان آورده و اشاره کرده که ازدواج از نعمتهای الهی به شمار می رود و این سنت پاسخی است به مقتضیات فطرت انسان که با آن سرشته شده است و اگر ازدواج به طور صحیح و آنگونه که خداوند فرموده صورت بگیرد موجب تعالی و رشد فرد و در نتیجه اجتماع می گردد که برای تحقق این امر سفارشها و دستورهای بسیاری از ائمه به ما رسیده که بسیار راهگشا بوده و انسان را به سوی ازدواج سالم سوق می دهد .

" پیشنهاد برای ازدواج موفق "

 تدابیری از سوی فرد و اجتماع باید صورت بگیرد که به طور مختصر اشاره می شود :

1ـ نهاد های فرهنگی : کلاسهایی جهت آمادگی ازدواج جوانان به خصوص دختران جوان در سطح کشور و به صورت رایگان برگزار شود و در مورد بهداشت ازدواج ، انتخاب صحیح ، مهارتهای زندگی و زندگی موفق و حقوق متقابل زن و شوهر و ... صحبت کنند و راهکار ارائه نمایند .

2ـ رسانه رادیو و تلويزیون : برنامه هایی با حضور کارشناسان و روانشناسان برگزار گردد و به این مهم بپردازند و همچنین سریالها و فیلمها در جهت آشنایی جوانان با طرق صحیح انتخاب همسر و همچنین ملاکهای اسلامی و اخلاقی باشد.

3ـ مجلات و روزنامه : در جهت نشر فرهنگ اسلامی بکوشند و زندگی نامه افراد موفق که در زندگی زناشویی موفق بوده اند را در قالب داستان بیان نمایند .

4ـ خانواده ها : از سختگیریهای بی مورد که موجب می گردد ازدواج جوانان به تعویق بیفتد بپرهیزند و بستر مناسب و سالم را برای شناخت دختر و پسر از یکدیگر فراهم نمایند و همچنین تجربیات خود را از زندگی مشترک برای جوانان بیان کنند و آنها را در انتخاب صحیح همسر یاری نمایند .

5ـ جوانان : جوانان نسبت به جنس مخالف و روحیات و ویژگیهای آنها شناخت پیدا نمایند مخصوصا در مورد فردی که او را به عنوان همسر انتخاب می نمایند . همچنین از انتخاب شتابزده و عجولانه بپرهیزند و با در نظر گرفتن ملاکهایی که سعادت زندگی آینده آنها را تضمین می کند هوشمندانه و آگاهانه انتخاب نمایند و مادیات را در حدی که نیازهای اولیه آنها را برطرف کند مد نظر قرار دهند و از زیاده طلبیها و تشریفات زائد بپرهیزند . همچنین به وظایف و مسئولیتهایی که در زندگی مشترک به عهده آنها گذاشته می شود آشنا شوند و با توکل بر خدا و توسل به ائمه اطهار اقدام به ازدواج نمایند .