مجله عروسی

حقیقت موسیقی دردین مبین اسلام

پرسش حق ماست حق همه ی انسانها ست . خیلی طبیعی است که بپرسید :چرا موسیقی حرام است ؟که می پرسید ولی سئوال اشتباهی را مطرح می کنید .چون موسیقی حرام نیست بلکه (غنا)حرام است و تازه در همین هم شک و تردید و(اگر و اما )زیاد است . بسیاری از شما می پرسید :(غنا چرا حرام است ؟) بسیاری بیشتر می پرسند :میدانیم امام خمینی (ره) موسیقی را حلال اعلام کرده اند ولی نظر دقیق ایشان را برای ما بگویید ؟ پاسخ دادن به این همه پرسش مجالی فراخ و صفحاتی  بسیار می طلبد و پژوهشی گسترده و فراگیر .من جنبه های مختلفی از موسیقی  غربی .موسیقی شرقی .سازهای  موسیقی و...را بررسی کرده ام و بحث (غنا)را هم در گفتگو با بسیاری از روحانیون مطرح کرده ام  و علی الظاهر هنوز هم کم است.                                               

بسیاری از محققان براین عقیده اند که غنا و تشخیص  ماهیت آن بر عهده عامه و وجدان سلیم بشر است "اما در تعریف (غنا)در میان اندیشمندان دینی و فقها عقاید گوناگونی وجود دارد که به دو دسته می توانند تقسیم شوند . گروه اول که بیشتر به شرح اسم و لفظ پرداخته اند و معتقدند که غنا:                                                                                                 

• 1-یعنی صوت                                                                                                    
• 2-بلند کردن و کشیدن صدا                                                                                   
• 3- هر صدای نیکووزیبا                                                                                       
• 4-زیبا و نیکو کردن صدا (تحسین الصوت)                                                              
• 5-زیبا ساختن و نازک  گردانیدن صدا                                                                     
• 6-زیبا ساختن صدا به نحوی که موجب تغییر حال و تاثیر در حس ها وعواطف شنونده گردد .                                                                              

طرب آن حالتی است که انسان از هوش وحال می رود .مانند مستی شراب .غنا نیز همچنین است و گویی عقل انسان را از کار می اندازد .تعریف فوق را حضرت امام خمینی (ره) در ((مکاسب محرمه)) از استادشان حضرت آیت الله محمد رضا اصفهانی نقل کرده و فرموده اند اطراب جای بحث و مناقضه وجود دارد اما خود امام در همان کتاب (صفحه 202 )غنا را چنین معرفی می کنند:((بهتر آن است که غنارا چنین تعریف کنیم:صوت نازک(زیر)انسان که-احتمالا-زیبایی داشته باشد و بخاطر تناسبی که {ازلحاظ هماهنگی با مقام ها و آهنگ و ریتم ودستگاههای موسیقی }دارد قابلیت طرب انگیزی برای متعارف مردم (عرف معمول)داشته باشد .به طوری که انسان از خود بی خود شده و عقل را از کار بی اندازد.به این ترتیب ملاحظه می شود که امام خمینی (ره) برای غنا حدود و مراتبی را در نظر می گیرند و دیگر این که ایشان صدای زیر و نازک را که عقل را از کار می اندازد را غنا میدانند که توسط آواز خوانی آشنا به فن موسیقی اجرا شود وقابلیت طرب انگیزی  هم داشته باشد هرچند که بلافاصله موجب ایجاد طرب در شنونده نشود . همچنین ایشان در مورد ((لهوی بودن )) صوت و تناسب آن با مجالس رقص و شرابخواری در کتاب مکاسب محرمه  معتقد بودند که به علت حرمت غنا حرام محسوب نمی شود بلکه حرمت مطلق لهوی که (در آن شک وغرض از لحاظ عقلی وجود ندارد )را حرام اعلام شده اند.                                                          

نگرشی به مبانی فقهی موسیقی :                      

   تعیین مصداق واضح و روشن برای صدای نازک کار سختی است . اما اگر به تقسیم انواع مختلف صدا بپردازیم متوجه خواهیم شد که طبق قاعده طبیعی نازک بودن صدا ی زنان نسبت به صدای مردان اکثر مواقع صدای زنان می تواند مصداق غنا قرار گیرد. اما ممکن است که زنان بتوانند به نحوی غیر محرک و غیر مهیج آواز بخوانند؟ امام  خمینی (ره) در کتاب (تحریر الوسیله)می فرمایند :اقوی در مورد شنیدن صدای زن نامحرم جواز است .مادام که به قصد کامجویی و شهوت رانی نباشد .و او نیز می تواند صدایش را به نا محرم برساند . در صورتی که ترس فتنه گری از طرف مقابل نداشته باشید.هرچند احتیاط (مستحب)در جایی که ضرورت ندارد –خصوصا – در مورد زنان جوان ترک است.وگروهی قایل به حرمت  (سماع و اسماع)شده اند که قول آنها ضعیف است .البته اگر با کیفیت مهیج و با صدای نازک و نرم و زیبا (با ناز و عشوه )با نامحرمان گفتگو کند حرام است زیرا آنکه در قلبش آلودگی است نسبت به او حریص وآزمند می شود. شنیدن و شنواندن  در مساله یاد شده تنها درباره صحبت کردن با نا محرم است .نه شنیدن آواز او یا شنیده شدن آواز توسط او .در استفتایی که از حضرت امام خمینی(ره)در مورد هم خوانی (کر) زنان شده ایشان فرمودند: چنان چه فساد داشته باشد باید پرهیزشود. در زمان امام خمینی(ره ) بارها و بارها آواز خواندن گروه کر مختلف از تلوزیون نمایش داده شده است و هیچ منعی هم از آن نشد وعرف جامعه هم در آن فساد انگیزی نیافت.همین طور است در دوره ی حاظر که هم خوانی های زنان و مردان از سیمای جمهوری اسلامی ایران به نمایش در می آید وظاهرا با مخالفت رهبر انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای مواجه نمی شود.                                                             

بسیاری معتقدند یکی از دلایل منهی بودن موسیقی در دوران گذشته این بوده است که موسیقی عمدتا به طبقات (از لحاظ اقتصادی) بالا و مرفه جامعه متعلق بود و آنان هم از موسیقی بیشتر برای ارضای سطحی ترین نیاز های روحی خود استفاده می کردند . به طوری که حتی برای درمان کم خوابی کودکان و گریه نکردن آنها از موسیقی بهره می بردند .((ابن خرداد)) موسیقی دان دوران معتمد عباسی در این باره می گوید :غنا آن است که تورا به وجد و طرب آورد وبرقصاند وبگریاندواندوهناک گرداند .همین فرد طرب را دارای سه وجه می داند که عبارتند از :                           

1-طرب مهیج وتحریک کننده ی قوای شهوانی و موجد سبکی و خفت وسرور انگیزی که نفس وقوای ادراک را (نشئه) و از حال طبیعی خارج کند و موجب زوال عقل شود.                  

2-طرب حزن و غم واندوهی است که خصوصا برخاسته از حسرت دوران جوانی و یا اشتیاق بازگشت به وطن و ناراحتی و گریستن بخاطر از دست دادن دوستان(معشوقه ها)باشد.این نوع غم را امروزه به نام (نوستالژی) می شناسند غمی که پیشتر در تعریف اول ذکر شد را در دانش جامعه شناسی موسیقی امروزی غرب به نام (هدونیسم)به معنی (خوش باشی گری) می شناسند.                                                                                                           

3-خوشحالی که بخاطر لطیف بودن وصفای نفس در شنونده آشنا با هنر موسیقی به وجود می آید را هم طرب می نامند . این حالت خوشحالی برای فرد نا آشنا با هنر موسیقی وجود ندارد چون این فرد بی ذوق و بی روح و نا آشنا با این علم هنر نمی تواند مانند یک فرد آشنا با این هنر از آن لذت ببرد .                                                                                          

ابن خرداد همچنین در ادامه گفتار خود طرب را به عنوان( واکنشی دفعی و سریع از طریق نفس در برابر حالت طبیعی نفس  ) بیان می کند .(برگرفته از کتاب الموسیقی العراقی فی العهد المقول.عباس الغراوی.بغداد 1370 )در معنی سومی که برای طرب به کار برده است حسن بن الکاتب در کتاب (کما ل ادب الغنا )در باب طرب می نویسد : اساسا غنا آن است که موسیقی دان را به طرب آورد و الا آن حا لتی که به یک جاهل به علم موسیقی دست می دهد طرب نیست بلکه اودر ذهنیات و خیالات خود غوطه ور است وگمان می کند که لذت برده است . (برگرفته از کتاب کما ل ادب الغنا ..الحسن بن احمد الکاتب (625 هجری )مصر 1395 میلادی).همچنین مرحوم آملی در کتاب ((نفایس الفنون فی عرایس العیون )) درباره ی انواع و اقسام آن و تقسیم بندی آن می نویسد:                                                             

1- الحان ملذه: نوایی است نشاط آور و سرور انگیز یی که تصوراتی در انسان ایجاد کند .   

2- الحان مخیله : نوایی است که با ایجاد تصورات و خیا لات در نفس موجب طرب شود .   

3-الحان انفعالیه : نوایی است که وقتی نفس تحت تاثیر عواطف و احساساتی قرار گیرد از انسان صادر می شود و نفس آدمی متناسب با آن عواطف لحنی را ایقاع می کند. (برگرفته از کتاب نفایس الفنون فی عرائس العیون ...جلد2 ص 77 )                                            

اما لحن برای موسیقی دان ها هم معانی مفصل و مبسوطی دارد به طوری که در کتاب ارزشمند واژه نامه موسیقی ایران زمین نوشته ((مهدی ستایشگر))در باب معنی لحن آمده است:                                                                                                          

1- در مقام صوت .آواز .آهنگ و نوا                                                                        

2- کشیدن صوت در سرودن و نغمه وسراویدن در خواندن و آواز گردانیدن. برگرفته از کتاب (واژه نامه موسیقی ایران زمینی ..مهدی ستایشگر ..چاپ اول ..انتشارات اطلاعات ..تهران)                                                                                                       

آملی معتقد است معنی موسیقی در لغت [به زبان]یونانی لحن است و لحن مجموع نغمات مختلف است با ترتیبی محدود . وی به این نکته اشاره می کند که بعضی قیدی بر تعریف مذکور اضافه کرده می گوید :( کلام مفید به آن مقرون بود ) سپس مهدی ستایشگر تعاریفی که در بالا ذکر شد را از تعریف آملی بازگویی می کند . او در ادامه ی تعریف فارابی را می افزاید که:                                                                                                        

3-فارابی لحن (ملودی)یا آهنگ را معادلی برای واژه موسیقی و به عبارتی زیر بنای آن دانسته است .از نظر فارابی لحن به جمعی از نغمه ها ی مختلف که با ترتیبی خاص به یکدیگر پیوسته باشد اطلاق می شود .                                                                

در تعریف هایی که از لحن به نظر می آید که هر جا یی که متنافرات [عوامل ذاتا غیر قابل جمع بسته شدن ]داخل لحن شده اند .ایراد و جرحی از طرف موسیقی دانان قدیمی دیگر وارد شده و در نهایت" ملایمت را شرط لحن بودن دانسته اند.                                              

بنابرآنچه رفت لحن مجموعه ی نغمات ملایم و در پی هم است با ویژگی های زیر و بمی و ترتیب معین .                                                                                                  

جامی نیز لحن را تعریف کرده و می گوید : چون جمع در ضمن نغمه های متفقه محدود الازمنه [دارای زمان محدود] موزونة الادوار موجود شود .آن را لحن گویند.                   

4- ابن سینا تفاوت الحان را بر مبنای جنس انتقال یا ایقاع بررسی کرده و برتری بعضی را بر بعضی دیگر بر این اساس ذکر می کند . مانند اجناس برتری قوی آن گاه ملون و بعد هم تالیفی

5-لحن به معنی لهجه و زبان محلی نیز به کار رفته.

6- درنگ و شتاب در نغمات مختلف که از آن وزن (ضرب) پیدا می شود.                        

7-لحن را آهنگ سخن یا طریقه ی بیان نیز معنی کرده اند .مانند با لحنی محبت آمیز گفت لیکن [این لحن] با لحن موسیقی متفاوت است . زیرا لحن موسیقی به صوت کیفیتی می بخشد که با محاوره معمولی کاملا متفاوت است.                                                               

8-در متون غرب ملودی را ترجمه ی لحن منظور داشته اند و گاهی ملودی را معادل سه اصطلاح موسیقی غرب به کار برده اند .این در آثار فارمر نمودار است .                        

9-فارمر لحن را یادگار تلحین ابتدایی قبلی اعراب می داند و در واقع به لحنی اشاره می کند که بر روی آن شعر می گذاشته اند و معانی نخستین لحن و شعر را ((ذکاوت))و((دانش))معنی

کرده است .                                           

در تعریف طرب ذکر شد که این حالت از زیادی سرور و شادی یا حزن  و اندوه فراوان به وجود می آید . همچنین گفته شد که خوشی یی که سبب تحریک و تهییج قوای شهوانی و موجب سستی عقل و زوال اندیشه در آدمی می شود به طوری که انسان را وادار به اعمال نا شایست و بچگانه کند طربی است که به موجب شرع باید از آن پرهیز کرد.البته برخی از فقیهان بزرگ مانند مرحوم مقدس اردبیلی ومرحوم فیض کاشانی و مرحوم مححق سبزواری که در اصل حرمت ذاتی غنا شک کرده اند غنایی را که در روضه خوانی ها و نوحه سرایی ها ومجلس سوگواری سومین امام شیعیان حضرت امام حسین (ع) نواده حضرت محمد(ص) باشد حرام ندانسته اند و منعی برآن وارد نمی دانند زیرا به نظر ایشان گریستن و نالیدن برای مصائب امام حسین (ع) واهل بیت پیامبر(ص)وخود شخص پیامبر(ص) مطلوب است و نیکو. متعارف مردم در زمان مرحوم اردبیلی غنا در روضه خوانی ها را پذیرفته اند و لذا چون به نظر ایشان غنا تنها برای طرب و شادی است و در مرثیه ها طرب و شادی نیست پس اشکالی بر حزن این نوع آهنگها وارد نیست.(برگرفته از کتاب شرح ارشاد مقدس اردبیلی ..متاخر ...قسم چهارم درباره غنا)                                                                                     

امام خمینی (ره) در برخورد با مصادیق چنین حزنی با تساحل و تسامح برخورد می کردند به طوری که مثلا سرود ((مادر"مادر))بچه های آباده یکی از شهرهای ایران که آهنگی فوق العاده سوزناک ونوستالژیک است در دوره ی حضرتشان مکرر از تلوزیون جمهوری اسلامی ایران پخش می شد  اما ایشان مخالفتی با پخش آن نکردند..                                            

لهو در غنا :                                                                 

لهو در لغت فعل سرگرمی و اشتغال به کاری عبث و بیهوده است در واقع لهو یعنی ((غفلت و فراموشی از یاد حق)) برای مثال در آیه سوم از سوره انبیا آمده است : (لاهیة قلوبهم) که یعنی دلهایشان غافل از یاد حق و مشغول به امور باطل شد. یا این که در سوره ی منافقون آیه نهم آمده است : ((لاتلهکم اموالکم ولا اولادکم عن ذکرالله)) که به معنی دارایی وفرزندانتان شما را از یاد خدا غافل و به خود مشغول نکند است . روایات زیادی در نکوهش و سرزنش اشتغال به لهو ونهی از انسانها از این کار آمده است . برای مثال در جلد هشتم کتاب ((میزان الحمة )) از صفحه 530 تا 535 به نقل حدیث هایی در باره لهو اختصاص داده شده است . در همان جا آمده است ((مجالس اللهو تفسدالایمان))که یعنی مجالس لهو ایمان را فاسد می کنند .یا آمده است ((لا یفلح من وله باللعب و استهتربا محللهو و الطرب )) که یعنی کسی که شیفته اشتغال به امور بی هوده (بازیچه) باشد و در سرگرمی و لهو و خوشگذرانی حریص و بی پروا یاشد رستگار نمی شود.                                                                                               

در کنار لهو بیشتر به واژه ی ((لغو)) هم بر می خوریم که به معنی کلام یا عمل بی هوده یی که هیچ نفع وفایده یی در آن نیست به کار برده می شود و در لغت به معنای (باطل .قبیح. زشت و کذب و دروغ )آمده است .((زور )) نیز همچنین واژه یی است که به معنای (باطل و انحراف از حق ) ذکر شده است. بیشترین دلایلی که فقها از آیات قرآنی درباره حرمت غنا ذکر کرده اند .آیاتی هستند که سه واژه ی یاد شده در آنها به کار برده شده اند .این آیات عبارتند از:

1- آیه 31 سوره حج که در آن آمده: (( واجتنبوا قول الزور)) که یعنی از سخن باطل و ناحق دوری گزینید.                                                                                                

2-آیه 5 سوره ی شریفه ی لقمان که در آن آمده : (و من الناس من یشتری لهوالحدیث لیضل عن سبیل الله )) که یعنی واز مردم کسانی هستند که سخن بیهوده ره می خردند تا بدون آگاهی مردم را از راه خدا گمراه کنند.                                                                            

3- آیه شریفه 72 سوره ی فرقان که در آن آمده است : (( والذین لا یشهدون الزور)) که یعنی آنان که به نا حق گواهی ندهند.                                                                             

4- آیه کریمه 3 سوره ی مومنون که در آن آمده است : (( والذین هم عن اللغو معرضون )) که یعنی [مومن ها] کسانی هستند که از لغو پرهیز می کنند .                                              

با مشاهده ی آیات یاد شده که ترجمه ی آنهارا از همان ترجمه آقای (اکیر ایرانی قمی ) در کتاب (( هشت گفتارپیرامون حقیقت موسیقی غنایی)) انتخاب کردم می توان مشاهده کرد که تمام آیاتی که در زمینه غنا مورد استناد قرار گرفته است خالی ازواژه ((غنا)) هستند و اصولا در هیچ کدام از آنها به صراحت درباره ی غنا نظری داده نشده است . در واقع عناوین مطروحه در آیه ها ی فوق عام هستند و امکان تطبیق آنها بر بعضی از مصادیق غنا وجود دارد. مثلا درآنجایی که غنا شامل گفتار باطل .بیهوده . گمراه کننده باشد و یا نفس ((غنا))به صورت یک عمل باطل زور و لغو و لهو [به همان معانی فوق الذکر]آمده باشد . عناوین فوق برآنها صدق می کند .ولی همانطور که اکبر ایرانی قمی میگوید:از ظاهر و منطوق [آنچه در نطق آمده است]این آیات بدون استفاده از روایات نمی توان حرمت مطلق آوازها و انواع موسیقی آوازی را اثبات کرد و عمده تریت وجه استناد به این آیات در مورد غنا روایاتی است که در تفسیر آنها وارد شده است. (برگرفته از کتاب هشت گفتار پیرامون موسیقی غنایی اکبر ایرانی قمی ..صفحه 49 )                                                                                      

روایات  در تفسیر آیات :                                                                                     

1- ابو بصیر در تفسیر آیه ی شریفه شماره 31 سوره ی حج از امام صادق (ع) ششمین امام شیعیان و از نوادگان حضرت محمد (ص) نقل می کند که منظور از قول ((زور)) همان غنا است.                                                                                                             

2- زید شحام هم از امام صادق (ع) نقل می کند که حضرت فرموده اند :قول زور همان غنا است.                                                                                                             

3- مهران بن محمد هم از امام صادق (ع)نقل می کند که حضرت فرموده اند : غنا آن چیزهایی است که خداوند در قرآن فرمودند: ((من الناس من یشتری لهوالحدیث )) یعنی از مردم کسانی هستند که سخن لهو و بیهوده را می خرند.آیه 5 سوره ی لقمان.                     

4- حسن بن هارون می گوید : از امام صادق (ع)شنیدم که فرمود :مجلس غنا مجلسی است که خداوند به اهل آن نگاه نمی کند و آنگاه آیه ((من الناس ...)) را تلاوت فرمودند ومجلس غنا را مصداق آن ذکر کرد.                                                                                           

5-علی بن ابراهیم می گوید : امام صادق (ع)لغو را در آیه ((عن الغو معرضون)) بر غنا تطبیق کرده اند.                                                                                                  

بررسی مبانی فقهی غنا در موسیقی اسلامی :                           

((انتهی ملخصا)) جمله ای است که امام خمینی (ره) پس از نقل بخش عظیمی از متن(( روضة الغنا)) نوشته مرحوم آیت الله حاج شیخ محمد رضا اصفهانی در ابتدای مبحث غنا در مکاسب محرمه خودشان آورده ند.حضرت امام خمینی (ره) در مورد این رساله می نویسند :

1- دلیل آن که ما به تفصیل معترض این رساله شدیم ادای حقوق استاد و برخورداری از آثار و نتایج سودمند آن بود . انصاف این است که بررسی و تحقیق او از آنچه تا کنون در این باب گفته شده بهتر به واقع مطلب نزدیک تر است گرچه خالی از اشکال هم نیست چنان که در بیان میزان و حد ((اطراب)) می گویند: حد اطراب آن است که موجب ازاله عقل گردد .به عبارت دیگر ایشان معتقد است که علت در حرمت غنا عینی علت در مسکر[شراب ومانند آن]است و این معنایی است که نه شاهدی در عرف داردونه در لغت چه بسا غنا به آن حد از اطراب نرسد و شانیت آن از[ازاله عقل]هم نداشته بر آن صدق کند. زیرا غنا اقسام و مراتب فراوانی در باب ((زیبایی و اطراب)) دارد گاه به غایت حسن و زیبایی می رسد نظیر صوت دلنشینی که ذاتا در کمال ظرافت ولطافت باشد و خواننده نیز درفن موسیقی بسیار کارآزموده و((بحری)) که او به کار می گیرد از نوع ((بحر خفیف))باشدکه در این صورت بعید نیست چنین  صدا و آهنگی چنان شنونده را تحریک و تهییج کند که عقل او زائل و اعمالی از او سرزند که در شان یک انسان با شرافت و خردمند نباشدبلکه افراد پست و اوباش هم مرتکب آن اعمال نگردند. البته آنچه درباره ی اهل فسق نظیر خلفای بنی امیه و بنی عباس حکایت می کنند [حالاتی که به آنها دست می داده ]صرفا بخاطر غنا [صوت نازک مرجع مطرب]نبوده بلکه مجالس خوش گذرانی و عیش و نوش آنها توام با باده و شراب  نوشی و پایکوبی و رقص و آلات لهو و لعب بوده و غالبا در اینگونه مجالس سبکی و خفت مزبور عارض می شود لیکن به طور قطع به این مرتبه نمی رسد. از طرفی نه اهل لغت چنین قیدی را در تعریف غنا ذکر کرده اندو نه خبرگان فن حصول چنین حالتی را تائید نموده اند بلکه اکثرا ((اطراب)) را حالتی دانسته اند که انسان از شدت شادی و سرورویا حزن و اندوه دچار نوعی خفت وسبکی نفس می کردد.                   توجه ویژه یی که حضرت امام خمینی (ره) به بحث مطرح شده توسط استادشان (آیت الله اصفهانی ) مبذول داشته اند در سطور بالا مشخص و واضح است . همه ی این ها موجب می شوند که هر فردی که توجه خاصی به مبانی فقهی غنا و موسیقی دارد توجه بر گفتار ایشان را بر خود واجب ببیند . به همین دلیل مناسب می دانم  خلاصه یی از ترجمه ی  عبدالرحیم عباسی از (( الروضة الغنا فی تحقیق معنی الفنا )) را که در شماره ی 18 نشریه ی کیهان اندیشه ..در سال 1367 ذکر شده بود را در اینجا تکرار کنم .                                        

بحث ما در علم فقه به مساله حرمت غنا رسید واختلاف نظر فقها در معنای آن به حدی است که برای کسی که سبب این اختلاف را نداند موجب شگفتی می شود . البته سبب این اختلاف آراء در این رساله معلوم خواهد شد . ولی بر من روشن شد که علم نقاب از چهره ی آن بر گرفته و آن را برای کسانی که آب را از سرچشمه اش می گیرند و حل مشکلات را از قواعد اساسی اش جست وجو کنند از سپیده ی صبح روشن تر  کرده است . آنگاه آنچه در این موضوع برایم آشکار شد و علم مرا به آن راهنمایی کرد یاداشت نمودم و همانند حفاظت جوانمرد از آبرویش و صیانت حکیم از اسرارش آن را مخفی نگاه داشتم .زیرا هر دانسته ای را نباید گفت و هر گفته ایی را نباید نوشت و همه جا پخش کرد.از طرفی دیگر چون حقیقت برای طالبینش امانتی است باید به آنها تحویل داد و بخل ورزیدن از ادای این امانت خیانت بشمار می آید تصمیم گرفتم بدون این که به انکار اشخاص غیر منصف ویا به یافته های حسودان اعتنایی نمایم این رساله ی علمی را در معرض انظار آورده و برکرسی اظهار بنشانم و بر دیدگان تجلی بخشم و همین که اهل انصاف درباره ی من بخوبی  و احسان حکم کنند برای غیر منصفین شعر حسان را خواهم خواند [..ترجمه این شعر عبارت است از :(باکی ندارم و برایم یکسان است که بزی با غصه ناله کند یا لئیمی پشت به من دشنام دهد)](بگرفته از ترجمه ی شعر از اکبرایرانی قمی ..هشت گفتار پیرامون حقیقت موسیقی غنایی ..صفحه 76 )                                                                                                            

صوت انسان که به جهت تناسب بین اجزایش شانیت و توانایی ایجاد طرب برای متعارف مردم را داشته باشد ((غنا ))نامیده می شود .((طرب)) حالت سبکی وخفتی است که به انسان عارض می شود بطوری که نزدیک است عقل را از بین ببرد و نیز برای متعارف مردم کار مسکر و مست کننده را انجام می دهد.[..مقدمه یی برای روشن شدن بحث:]نزد اشخاص آگاه و مطلع روشن است که غناء از بارزترین مظاهر حسن و زیبایی و لذت بخش ترین آنها نزد نفس انسان است و کسانی که دنبا ل آن می روند و طا لبند بخاطر همین حسن و زیبایی است و نیز به همین سبب افرادی که به آن می پردازند آنقدر به آن علاقه مند می شوند که در مورد آن از ننگ و دشنام باکشان نیست و شبانه روز به آن مشغول شده و خسته و سست نمی شوند وگرانبها ترین و نفیس ترین چیزها ی خود را در راه آن خرج می کنند و همه جا در طلب آنند[توجه کنید که توصیف آیت الله اصفهانی استاد امام خمینی (ره) از آنان که به دنبال علوم موسیقی می روند وبه امور باطلی می پردازند که مردم را از یاد خدا گمراه می کنندچه قدر زیبا و چه قدر به واقع نزدیک است ] اکنون که روشن شد غناء از اظهر مظاهر حسن می باشد لازم است قانون حسن وزیبایی که بر هر حسن و زیبایی تطبیق کرده و از آن تخلف نمی کند بیان شود .                                                                    

قانون حسن و زیبایی:                                                      

حسن و زیبایی در مرکب ها [چیزهای ترکیبی ]همان تنا سب اجزا است پس در هر مرکبی که حسن موجود باشد بینش همان تناسب اجزءآن است مثلا خط حسن و زیبا خطی است که ((واو)) ها و ((میم))های در خطوت قرآنی با هم متناسب باشد و(( الف ))هایش معادل و ((نون))هایش دارای قوس لازم باشد .شما می توانید هر صاحب صنعتی که صنعت او نیکو وحسن به شمار می آید به همین مثالها که یاد شد مقایسه کنید ...خوشگذرانان و اهل لعوولعب لذاتشان کامل نمی شود مگر به جمع کردن بین اقسام زیبایی .صوت از چیزهایی است که قابلیتش برای تناسب و دلربایی و جذ ب قلوب از همه بیشتر است .پس هرگاه زیر و بم صدا ..بلندی و کوتاهی آن ..مد و کشش آن وقطع و صلش با هم متناسب وهم آهنگ باشد آن صدا غنا نامیده میشود وفن موسیقی که یکی از اقسام علوم ریاضی است برای بیان این نسبت ها و انواع آنها وضع شده است . گروهی از فلاسفه یونان وحکمای اسلام در فن موسیقی کتاب ها ورساله های مستقل و جداگانه نوشته اند.                                                                  

فن تنا سب آلات موسیقی را ((ایقاع)) می نامند . و ((تار)) در بین آلات موسیقی میزان و وسیله ی سنجش است که به وسیله ی آن غناء صحیح از فاسد شناخته می شود همچنان که به وسیله ی منطق و نحو و عروض ..صحیح قضایا از فاسدشان و جملات درست از نادرست شناخته می شود. خصوصیات و تنا سب اجزای موسیقی اقسام فراوانی دارد که هر کدام به نامی موسوم می شود. البته طبع انسان ها در زیبا و زشت دانستن اقسام آواز یکسان نیست و چه بسا آوازی نزد گروهی مستحسن ودر نزد گروه دیگر غیر مستحسن باشد . پس می توان صوت ها را به بحور واوزان شعر تشبیه کرد که شما می بینید برخی اوزان شعر فارسی را ذوق عربی نمی پذیرد.همان طور که بحور دائره اولی (طویل..بسیط و مدیر..) و غیر آنها نزد پارسیان زیبایی و حسن ندارد.                                                                               

غنا می تواند حلال هم باشد:                                                

تا به حا ل در بیشتر مطالب گذشته غنا و موسیقی خواندید (احتمالا) که غنا حرام است و بیشتر درباره ی تعاریف غنا خواندید وویژگیهای آن و کارشناسانی که باید آن را تشخیص بدهند و...اما روح الله حسینیان در کتاب ((غنا و موسیقی در فقه اسلامی ))معتقد است که :(در بحث غنا به این نتیجه می رسیم که غنا دو نوع است :حلال و حرام که غنای حرام از دو جهت و حیثیت نهی شده است یا به علت محتوای باطل و گمراه کننده آن یا کیفیت گنهکارانه ی آن و چون اصل غنا را حرام نمی دانیم مانند کتابهای فقهی قایل به استثنا مانند شب عروسی نیستیم لذادر اسلام بخشی به نام استثنائات غنا نداریم. روح الله حسینیان در این کتاب که انتشارات سروش در سال 1374 منتشر کرده است به تفصیل به بررسی موارد مختلفی در غنا می پردازد.                                                

در بررسی مباحث فقهی غنا از مرحوم ابن ادریس نقل قول شده است که کسب هایی که در هر حالی حرام است عبارتند از :صداها وآوازها و ما نند آن که طرب آور باشد.واز شهید ثانی که ((آنچه در عرف غنا شمرده شود هر چند مطرب نباشد چه محتوای آن شعر باشد و چه قرآن و چه غیر از آن مکا سب محرمه محسوب می شود. همچنین از مرحوم صاحب جواهر نقل شده است که ((ممکن است که ادعا شود حرمت غنا از ضروریات دین است ))در همان جا حسینیان از فحوای نوشته های مرحوم محقق سبزواری و فیض کاشانی آورده است که :(نسبت به حرمت ذاتی غنا تشکیک کرده اند و فرموده اند :[ اگر غنا همراه با عمل حرام دیگری توام یا همراه نباشد حرام نیست.] مرحوم فیض کاشانی در کتاب گرانقدر ((وافی))درباره ی غنا می فرماید: (از مجموع روایات در باب غنا چنین استنباط می گردد که حرمت غنا و فروعات آن از قبیل حرمت مزد و آموزش و گوش کردن و خرید و فروش آن اختصاص به غنایی دارد که همانند غنایی باشد که در زمان بنی امیه و بنی عباس متعارف بوده است .به شکلی که مردان به زنان خواننده وارد می شده اند و با کلما ت با طل اجرا می کرده اند و با وسایل موسیقی مانند تار و نی همراه بوده است.)(برگرفته از کتاب الوافی ..جلد3 ..ص 35 ..ترجمه از غنا وموسیقی در فقه اسلامی ..ص21 ).. مرحوم محمد باقر محقق سبزواری نویسنده کتاب ((کفایة الاحکام)) در مورد غنا می فرماید:[در این که بعضی از اقسام غنا حرام است هیچ اختلافی بین علمای شیعه و سنی نیست و روایات فراوانی دلالت بر این دارد . (همچنین مرحوم محقق اول و عده ای از فقهای بعد از ایشان گفته اند : غنا مطلقا حرام است. هرچند محتوای آن قرآن باشد ) لکن روایات زیادی داریم که دلالت دارند بر اینکه خواندن قرآن با غنا جایز است . بلکه حتی اخبار زیادی دلالت بر استحباب خواندن قرآن با غنا دارد.)[برگرفته از کتاب کفایة الاحکام .ص35 ..ترجمه از غنا وموسیقی در فقه اسلامی) مرحوم محقق سبزواری نخست استدلال فوق را بیان می کند وسپس به ذکر روایاتی که دلالت بر مجاز بودن خواندن قرآن با غنا دارد می پردازد ونتیجه گیری می کند که : (( جمع بین روایاتی که دلالت بر استحباب آن در هنگام تلاوت وقرائت قرآن  دارد به دو وجه ممکن است:                                                      

1- غنا کلا حرام است .اما غنای قرآنی استثنا شده است.                                              

2- چون غنا در زمان صدور روایات غا لبا روشی باطل و لهوی داشته و آواز خوانان زن در مجالس مبتذل اجرا می کرده اند روایاتی که دلالت بر حرمت غنا دارد انصراف و نظر به چنین غناهایی دارد.                                                                                           

به این ترتیب و با ملاحظه ی دو توجیه فوق فرق آن دو مشخص می شود .اولین وجه می گوید: که غنا کلا حرام است و فقط [غنای قرآنی] است که به صورت استثنا خارج شده و حرام به شمار نمی آید.اما توجیه دوم معتقد است که غنا از اول دو نوع بوده است :غنای مبتذل که حرام  است وغنای غیر مبتذل یا قرآنی که مستحب است یعنی قرآن استثنا نیست.             

شیخ الطائفه ابی جعفر محمدبن الحسن الطوسی در کتاب گرانقدر ((استبصار))فرمایشی دارند که بعضی خیال کرده اند آن بزرگوار نیز عقاید مرحومان فیض کاشانی ومحقق سبزواری را داشته اند.ترجمه این سخن ایشان این گونه است:(( این اخبار درباره ی کسی غنا را جایز شمرده اند که سخن باطل نگوید ووسایل لهو از قبیل تار و مانند آن و نی و شبیه آن همراه  بسراید وسخنانی را بگوید که نه باطل باشد نه فحش و نه نا سزا هرچند با وسایل موسیقی همراه باشد غیر از اینان کسانی که سخنان بیهوده وباطل همرا با وسایل موسیقی حا ل مراسم عروسی یا غیر عروسی باشد جایز نیست. ))مرحوم فیض کاشانی بعد از نقل این سخنان می فرماید:[از کلام شیخ طوسی چنین بر استفاده می شود که حرمت غنا در جایی است که همراه با عمل وافعال حرام دیگری باشد واگر بدون افعال حرام اجرا شود غنا جایز است.               

اما حسینیان معتقد است که با دقت در متن ((استبصار)) متوجه می شویم که اصولا شیخ طوسی  چنین مقصودی نداشته است :                                                               

1- مرحوم شیخ ابتدا روایاتی که دلالت بر حرمت [حرام بودن ] مطلق اجر مغنیه [زن آوازخوان]دارد آورده و سپس روایات جواز [حلال بودن] اجر مغنیه در عروسی را این نتیجه گیری به این روایات بر می گردد نه به کل روایات.                                                 

2- مرحوم شیخ اصولا جواز غنا را منوط به دومی دانسته است:شرط رخصت [اجازه] عروسی است و این عروسی هم شرط دارد که همراه با ملاهی و افعال حرام نباشد . به عبارت دیگر مرحوم شیخ مطلق غنا را حرام می داند و تنها در عروسی قایل به استثناء است.

 

حسینیان سپس به بررسی دلایل حرام بودن غنا می پردازد و از مرحوم صاحب جواهر نقل می کند: اجماع دلالت بر حرمت غنا دارد و سنت نیز دلالت بر آن دارد و در سنت چیزهایی است که دلالت دارد بر اینکه غنا از لهویات ولغویات و قول زورات[سخن بیهوده] که در کتاب خدا نهی شده است.پس ادله ی سه گانه (اجماع..سنت..کتاب) دلالت بر حرمت غنایی دارند که  همراه با افعال بیهوده ولغووباطل باشد.                                                                   

او درباره ی آیه ی ((وجتنبوا قول الزور)) که پیشتر و در مباحث قبلی بررسی آن را دیدید.میگوید:نسبت این آیه با غنا عموم الخصوص من وجه وجود دارد زیرا ممکن است محتوای غنا سخنان باطل و دروغ و غیر واقعی باشد در این صورت آیه دلالت بر حرمت آن می نماید.و ممکن است محتوای غنا حق و هدف دار باشد در این صورت آیه شامل آن نمی شود و(اینجا محل افتراق است) و اجتناب (دوری گزینی) واجب نمی شود.                        

اما یک اشکال باقی می ماند که آیا حرمت غنا بخاطر کیفیت خوانندگی است یا به خاطر محتوای  آن است ؟اگر حرمت به خاطرکیفیت خوانندگی باشد به این آیه نمی توانیم استناد کنیم  زیرا این آیه هرگز دلالتی بر کیفیت ندارد بلکه از ماهیت کلام و قول صحبت می کند. قرآن کریم می فرماید:کلام و قول و سخنانی که محتوای خلاف و دروغ دارد حرام است و هیچ اشاره ایی به نحوه ی سخن گفتن ندارد.                                                                  

سپس آیه ی 5 سوره لقمان (( من الناس من یشتری لهو الحدیث لیضل عن سبیل الله بغیر علم و یتخذواها هزوا اولئک لهم عذاب مهین)) آمده است و ترجمه ی آن که:بعضی از مردم سخنان  بیهوده به دست می آورند تا از روی نا دانی مردم را از راه خداوند باز دارند وقرآن را به استهزاء [مسخره] می گیرند  عذاب ذلت بار برآنان باد.                                              

گفته شده است که منظور از (( لهول الحدیث )) سخنان لهوی همان غنا است .اما حسینیان در پاسخ به این نظر گفته مرحوم طبرسی را در تفسیر (( مجمع البیان)) آورده است که می فرماید: این آیه در شان نضربن حرث نازل شد . او تاجر بود و به فارس می آمد و اخبار و داستان های ایرانیان را خریداری می کرد و می گفت محمد(ص) پیامبر شما داستان عاد و ثمود را می گوید و من داستان رستم واسفندیار و داستان های کسری و پادشاهان ایران را. مردم گوش دادن به قرآن را رها می کردند و به او روی می آوردند . (( رستم پسر زال و  نوه    سام از مردم زابلستان [ یکی از شهرهای جنوب شرقی ایران ] که دارای قدرت فوق بشری بوده وبه چند تن از پادشاهان کیانی خدمت کرد.کیانیان دومین سلسله ی پادشاهی از دوره ی تاریخ افسانه ایی ایران هستند که بعضی از محققان آن را واقعی دانسته اند که با اسکندر جنگیده وشکست خورده اند {از فرهنگ لغت معین} ))                                             

سپس وی درباره ی لهو می گوید : که از مجموعه ی لغات به دست می آید که لهو چیزی است که انسان را از امور معقول و هدف دار باز می دارد .مانند گفتاری بیهوده و بازی هایی بی هدف و اعمالی که ریشه ی عقلانی ندارد . در قرآن نیز لهو مترادف (( لعب)) یعنی بازی و در مقابل هدف داری استعمال شده است . او همچنین می افزاید که : گفتار لهو و بیهوده را تهیه می کنند و می خواند تا مردم را از راه خدا گمراه کند . آیا این قید توضیحی ذاتی لهو است ؟ یعنی اصولا هر لهوی برای گمراه کردن از راه خداوند است ؟ جواب منفی است زیرا همیشه این طور نیست که خریدار لهو مانند شعریا غنا یا داستان و رمان قصد گمراه کردن مردم را داشته باشد یا هر لهوی چنین خاصیتی داشته باشد بلکه ممکن است  فقط  قصد سرگرم کردن ..خنداندن..و ادخا ل سرور و ایجاد نشاط در بین مردم یا قصد دیگری داشته باشد . بنابراین عامل باید قصد گمراهی مردم را داشته باشد تا مشمول این آیه بشود . در نتیجه آن چه از این آیه می توان استنباط کرد حرمت غنایی است که اولا: لهوی باشد . ثانیا: تهیه کنندگان آن قصد گمراه کردن و منحرف ساختن مردم را داشته باشند. بدیهی است وقتی اقدام کننده ی این نوع  غنا مرتکب حرامی  شود که مستحق عقا ب [ عقوبت – کیفر] باشد. شنونده نیز چون در معرض گمراهی قرار می گیرد مرتکب حرام شده و مستحق عقاب است. مؤید این ادعا روایتی است که مرحوم صدوق در خصا ل از امام جعفر صادق (ع) نقل کرده است .ملاهی [ افعال بیهوده ] که انسان را از یاد خدا منحرف کند حرام است مانند غنا . همچنین نتیجه می گیریم که هر نوع هنر مانند شعر..نثر..فیلم..نقاشی..تئاتر..موسیقی..داستان..رمان و غیره که فرهنگ دینی مردم را مورد هجوم قرار دهد و مردم را از یاد و راه خدا و دین منحرف سازد نیز حرام است زیرا آیه اصولا بحث از کیفیت ندارد بلکه سخن از محتوا و اثر به میان آورده است.

آیا غنا در اعیاد مجاز است؟                                                

گزیده فتوای حضرت امام خمینی (ره) درباره ی موسیقی          

آنچه به محدث کاشانی ومحقق سبزواری صاحب کتاب (( کفایة الاحکام)) در انکار حرکت غنا واختصاص آن به لواحق و مقارنات غنا نسبت داده شده ناشی از عدم درک و فهم دلایل آنها بوده وگرنه آنچه فیض کاشانی در کتاب ((وافی)) و مفاتیح و محقق سبزواری در ((کفایة الاحکام )) گفته اند این است که غنا بر دو قسم است :غنای حق و غنای باطل ...غنای حق آن است که تغنی [با غنا خواندن] به اشعاری که بهشت و دوزخ را به یاد می آورد و انسان را در توجه کردن به دارالقرار تشویق می کند...وغنای باطل آن است که متناسب با مجالس فسق و فساد ولهو و لعب [رقصیدن وپایکوبی وتداخل نامحرمان] باشد مانند مجالس بنی امیه و بنی عباس .این عبارات بررسی کارشناسانه ی حضرت امام خمینی (ره) درباره ی نظرات و گفتارهای مرحومان فیض کاشانی و محقق سبزواری در پیرامون غنا بود.  در ادامه ی بررسی ادله ی فقهی حرمت یا عدم حرمت غنا بررسی نظرات این دو فرزانه ی گرانقدر لازم می نماید . محدث کاشانی در کتاب ((وافی)) پس از نقل ادله و خبرها و حد یث ها درباره ی غنا چنین می گوید: از مجموعه ی ادله [دلیل ها]چنین مستفاد می شود که حرمت غنا مخصوص است به مواردی که مشتمل به امری که فسوق و معاصی باشد. از قبیل لعب به آلات لهو و گفتار دروغ و بلند شدن آواز زن و کشف محاسن او در حضور مردان نامحرم بدان گونه که در عهد خلفای اموی و عباسی متداول بوده است و گرنه خود غنا فی نفسه [در ذات خودش]و بدون اقتران به محرمات شرعیه [بدون همراهی با حرام های شرعی ] از محرمات ذاتی شمرده نمی شودو تغنی [با غنا خواندن] به اشعاری که متضمن مصالح دینی و اخروی و موجب توجه به زهد وعبادت باشد مطلقا حرام نیست .از این رو حرمت غنا اختصاص به عوارض و لواحق [آنچه بدان ملحق شده] آن دارد. چنان که امام خمینی (ره) درپاسخ یکی از افراد فرمودند: دادن مزد به زن خواننده یی که در عروسی ها ی زنانه می خواند عیبی ندارد زیرا مردهای نا محرم برعمل او واقف نیستند[نظاره گر نیستند] و نیز از کلام شیخ طوسی استفاده می شود که حرمت غنا به خاطر اشتمال [شامل شدن] آن بر افعال حرام است در غیر این صورت دلیلی بر حرمت وجود ندارد و استثنای مواردی چون غنا در عروسی نیز وجهی ندارد[یعنی بی مورد است].بنابراین شنیدن غنایی که متضمن اشعاری است که بهشت و دوزخ را به یاد انسان می آورد و یا به آخرت ترغیب می کند و یا نعم [نعمت های ] اللهی را بیان و عبادات را متذکر و انسان را در عمل به خیرات و خوبی ها تشویق می نماید. در این صورت مانعی ندارد چه جملگی انسان را به یاد حق می آورد وبسا پوست های بدن را به حرکت و دل های حق جویان را نرم می کند اینجا است که هر خردمندی پس از شنیدن و استماع انواع آوازها غنا ی حق را از باطل تشخیص می دهد والبته اکثر آوازهایی که متصوفه [صوفی ها ] در محا فل و مجا لس سماع خود می خوانند از قبیل غنای باطل است.     

حضرت امام خمینی (ره ) پس از ذکر کردن قسمت های مهم گفتار فیض به دفاع از او پرداخته و می فرمایند: هر انسان آگاه از صدر[بالا]و ذیل [پایین] عبارت فیض کاشانی در می یابد که (غنا)از نظر فیض کاشانی بر دو قسم است :                                                    

1- غنای حرام                                                                                                    

2- غنای حلال                                                                                                   

غنای حرام آن است که  با همان خصوصیا تی که ذکرآن آمد مقارن وهمراه گردد.یعنی غنایی که با امر باطل و لهو حرام می شود و بدین لحاظ دستمزد به خنیانگران زن و آموزش به آنها و یا شنیدن از آنها را تحریم نموده اند. وغنای حلال که از غنای حرام مستثنی شده یعنی پند و اندرز گرفتن و به یاد حق آوردن انسان با آواز غنایی چنان که در روایات مواردی از غنا مانند تغنی [خواندن]با مرثیه و تلاوت قرآن و آواز ساربان برای شتران و آواز نی چوپان برای گله اش و در عروسی ها استثنا شده و حکم به جواز وجایز بودن آن رفته است . حضرت امام خمینی (ره) همچنین تصریح می فرمایند : که این موضوع مورد ادعای فیض کاشانی و پیروان دیگر آرای او نه برخلاف اجماع فقها است و نه مغایر با فقه مذهب شیعه واهل سنت است و لذا بدگویی ها و نسبت هایی چون (( خرافه گویی )) و (( اراجیف گفتن )) را به وی دادن در شان و سزای وی نبوده است .                                                                     

ایشان سپس با تاکید بر این که باید با دلیل و برها ن و منطق به وی پاسخ ارائه کرد همانگونه که شیخ اعظیم انصاری  جواب  فرموده اند به نقاط ضعف استدلال  فیض اشاره می فرماید و ادعا های ایشان را رد می کند . از جمله این که : ظاهر روایات به  اندازه ی کافی حکایت از حرمت ذاتی غنا دارد و نمی توان از آن چشمپوشی کرد.                                               

دلیل دیگری که فیض از آن استفاده کرد ه است (( انصراف )) است یعنی اخبار و روایات غنا به زمان عباسیا ن بر می گردد . در صورتی که در عهد خلفای مذکور در مجالس آنها اباطیل [چیز های باطل] و حرام های دیگری هم بوده و اساسا در هر زمانی مجالس شعر خوانی با آواز مرسوم بوده و بعضا محرمات دیگری چون پایکوبی و میگساری نیز در هم آمیخته و لذا نمی توان تنها در مورد زمان عباسیان ادعای (( انصراف ))  کرد.                                 

غنا در ایام جشن:                                                            

در (( قرب الاسناد )) آمده است فردی از امام موسی کاظم (ع) امام هفتم شیعیان و از نوادگان حضرت محمد(ص) درباره ی غنا در اعیاد فطر و قربان و روزهای جشن و سرور پرسید و ایشان فرمودند : (( اشکالی ندارد مادام ئکه با آن معصیت نشود )) (برگرفته از کتاب قرب الاسناد ..صفحه 121 ) نویسندگان جواهر الکلام و وسا یل الشیعه این روایت را حمل بر تقیه یا در خصوص عروسی در اعیاد مذکور و یا خوانندگی با شعر ها دانسته اند . اما امام خمینی (ره )پس از بحث در کیفیت روایت ذکر شده  انگیزه ی پرسنده کلام را مطرح می فرمایند و روایت را تحلیل می کنند: ظاهرا علی بن جعفر خود عالم آگاه به حرمت غنا بوده است اما چون ایام جشن و سرور و اعیاد اجمالا متناسب با خوشگذرانی و تفریح بوده امر بر او مشتبه شده و موجب  گشته تا وی برای دفع شبهه ی خود این پرسش را مطرح کند و ممکن است روایت دیگری هم باعث این شبهه شده باشد و آن صحیحه ابی بصیر از امام جعفر صادق (ع) در مورد جایز شمردن پادات و اجرت خواننده  زن در مراسم عروسی هاست .لذا علی بن جعفر احتمال می داده که این جواز در مورد اعیاد و دیگر ایام جشن و سرور نیز نافذ باشد.

سپس حضرت امام خمینی (ره) نتیجه گیری می فرمایند : که نمی توان عبارت (( اگر با معصیتی همراه نباشد را به ظاهر همان عبارت حمل کرد هرچند آن چیزی که اجمالا از ظاهر این عبارت فهمیده می شود تجویز غنا در اعیاد و ایام مذکور است مادام که در آن گناهی صورت نگیرد یا موجب گناهی نگردد اما از آنجا که هیچکدام از فقها این استثنا را در مورد اعیاد و ایام نقل نکرده اند و حتی چون این دو عید زمینه اطاعت و عبادت بیشتر قرار داده شده است نمی توان به آن عمل کرد. از سوی دیگر این روایت از لحاظ سلسله سند و استناد پذیری هم ضعیف است . حضرت امام خمینی (ره) در پایان این بحث فتوای خویش را به شرح زیر صادر می فرمایند: (( فالا حوط بل اقوی عدم استثنا ء ایام العید والفرح)) یعنی احتیاط واجب بلکه فتوا این است که بنابر اقوای ایام عید و سرور غنا استثناء نشده است یعنی زمانی غناء است که از آن حدودی که اسلام برای جشن و اعیاد در نظر گرفته شده است خارج شویم .                     

شادی..و..رقص در مذهب اسلام :                                     

رقصی چنین میانه میدانم آرزوست ...                                 

فکر نکنید که شادی مطابق سیره ی نبوی (ص) نیست در (( دعائم الاسلام )) نوشته شده است: روزی پیامبر (ص) از کنار گروهی از زنگیان که مشغول طبا لی و آواز خوانی بودند می گذشت ..آنان با دیدن پیامبر ساکت شدند .پیامبر (ص) فرمودند: به کارتان ادامه دهید تا یهودیان بدانند که در دین ما آسانی و آسایش و شادی است.  امام محمد باقر(ع) پنجمین امام شیعیان فرموده است که : روزی پیامبر از محله ی بنی زریق عبور می کرد صدای موسیقی شنید فرمود : چه خبر است ؟ گفتند ای رسول خدا فلانی ازدواج کرده پیامبر فرمودند : پس دینش کامل شده است . این ازدواج است نه زنا . ازدواج نباید مخفیانه باشد باید دودی به آسمان برود[منظور اسپند] یا صدای دایره ای بلند شود . فرق زنا و نکاح به نواختن دایره است.  ودر ادامه حکایت می کنند که شب عروسی حضرت علی (ع)اولین امام شیعیان با فاطمه (س) پیامبر (ص) صدای دایره شنید پرسید : این چیست ؟ ام سلمه گفت : ای رسول الله این اسماء بنت عمیس است که دایره می نوازد وبا این کار می خواهد فاطمه را شاد نگه دارد که مبادا احساس بی مادری کند.پیامبر(ص) دستش را به سوی آسمان بلند کردند و فرمودند:خدایا همانطور که اسماء دخترم را خوشحال کرد در قلب او شادی افروز. در روایت دیگر می فرمایند : رسول خدا وارد مدینه شدند موج شادی مدینه را فرا گرفت مردان و زنان انصار به استقبا ل آمده بودند هر کدام می گفتند : به منزل ما بیایید پیامبر (ص) فرمودند : شتر را به حال خود واگذارید شتر به خانه ابی ایوب زانو زد .دختران طایفه (( بنی نجار)) در حالی که دف می نواختند از منزل خارج  شدند و این شعر را می سرودند : نحن جوار من بنی النجار/ یا حبذا محمد من جار/ یعنی ما دختران بنی نجاریم /محمد چه همسایه ی خوبی است ...وامام محمد باقر (ع) در روایت دیگری بیان میکنند: هنگام ازدواج رسول خدا با حضرت خدیجه (س) هم زنان ساز ودف می زدند و می خواندند سپس بانوان دایره هایی آوردند و آن را بر خدیجه (س) می نواختند...                                                                                 

در ادامه به برخی از فتاوی آیات عظام در اسلام را بیان می دارم :                                

رقص و دست زدن مرد در میان مردان وزن در میان زنان (بدون اختلال ) در مناسبت های شادی اگر مفسده انگیز نباشد بی اشکا ل است .( آیات عظام: خوئی ..میرزا جواد تبریزی .. فاضل لنکرانی ..یوسف صانعی ..حسین نوری همدانی ..سید محمد حسین فضل الله .. صالحی مازندرانی..)                                                                                                

رقص در ملل واقوام مختلف و مذهب اسلام :                       

رقص در یک نگاه اسطوره ای از رابطه ی انسان با طبیعت ..جامعه ..آینده و خدایان سخن می گوید. یک رقص شناس ایرانی به نقل از کتاب (( روح های تسخیر شده )) می گوید: انسان با مشاهده ی همه ی ارکان عالم که در سیر و حرکتی موزون است معانی و تعاریف خاصی از آن نموده است . حرکات جزرومد دریا .. حرکت ستارگان و اجرام آسمانی و ابر و بادها نشان از جهان شمولی حرکات دارد.                                                                               

در فرهنگ هندی حرکات اعضا ی بدن (( شیوا )) [خدای رقص]همان حرکت کیهانی است .رقص شیوا اعمال اللهی پنج  گانه را به نمایش می گذارد:                                             

1- خلق مستمر جهان : از ریتم این رقص کائنات آفریده می شود وگسترش می یابد.            

2- حفظ و حراست جهان : نظم حرکات جاودانی کیهان را این رقص پایدار می دارد.           

3- تخریب و فنای جهان : فساد در اشکا ل مختلف جهان حادث می شود.                          

4- تجسد و تناسخ : رقص شیوا سیر مداوم حیات را از شکل محدود به شکلی نو بیان می کند.  5- رستگاری ابدی : با این رقص که بشر بر نقش خویش در قلمرو ی ابدیت آگاه می شود . 

در مذهب هند رقص مذهبی این معنا را تشریح می کند که جسم نیز می تواند مقدس باشد .

رقص آفریقایی ها نیز دارای آداب و رسوم خاصی است. رقاصان هنگام رقص صورتک هایی به چهره می زنند و پرها یی روی کلاه خود نصب می کنند به این معنا که نیرویی فوق طبیعت از طریق کار و جنبش و حرکات گروهی تولید می شود و به این وسیله بشر خود را به طبیعت پیوند می زند.                                                                                         

در رقص اقوام و ملل اشتراک عاطفی انسانها مطرح است . آنها می گویند: رقص به انسان مفاهیمی را القا می کند که در قا لب بیان نمی گنجد و مثل اسطوره نمادی از عوامل والاتر از واقعیات روزمره است. رقص در قبایل ابتدایی حاکی از نوعی درک اجتماعی بود. مثل انواع رقص های سرخپوستی مثلا (( رقص جنگ )) نوعی ستایش و تضرع برای پیروزی بود. (( رقص نردبا م )) رقصی بود که ساحران برای دفع ارواح پلید انجام می دانند .و (( رقص امید)) برای استعا نت خدایان جهت توفیق در کشاورزی و صید و شکار صورت می گرفت برای طلب رزق و روزی از خداوند.                                                                    

روژه گارودی یک جمله حیاتی بر زبان می آورد. او می گوید: رقص در ابتدای قرن بیستم به صورت یک هنر تزیینی درآمد.هنری عاری از هر جلوه و کسوت انسانی و چنین شد که برخی از روحانیون مسیحی مانند قدیس آگوستینوس رقص را سفاهتی شهوانی و عمل شیطان رجیم توصیف کردند . و خداباوران به این نتیجه رسیدند که رقص پس از هنر رنسانس در جهت اشباع منافع مادی و حیوانی توازن یافته است.                                                  

اما در اسلام و شرع که می گوید : رقص کودک حالت اختیاری ندارد و غیر ارادی است . در واقع بروز شادی درونی اوست . آهنگ یا اشعار شاد سیستم عصبی کودک را متنا سب با ریتم به واکنش موزون فرا می خواند . ودر روایتی از کتاب دعائم الاسلام نوشته شده است که فاطمه (س) پسرش امام حسن (ع) امام دوم شیعیان را در هنگام طفولیت می رقصاندند و برایش این شعر را می خواندند:                                                                          

اشبه اباک یا حسن/ واخلع عن الحق الرسن..  به این معنی که ای حسن شبیه پدرت با ش و ریسمان را از گردن حق درآور ...و همچنین ام سلمه هنگام مراقبت و تربیت از امام حسن (ع) می خواند: یابی ابن علی / انت بالخیر ملی.. به این معنی که پسر علی قسم به پدرم تو آکنده از خیری ..و همچنین شخص پیامبر(ص) در هنگام طفولیت امام حسین (ع) برای وی می خواند:

حزقة...حزقة.../ ترق عین بقة  ... یعنی کوچولو ..کوچولو بیا بالا / خوشگل کوچولو بیا بالا     رقصی که پیامبر (ص) مردم را از آن نهی می نمودند رقصی بود که در دوران جاهلیت رواج  داشته یا اگر در دوره ی ائمه معصومین و اهل بیت پیامبر (ص) نهی شده به این خاطر بوده که در سلطه خلفای اموی و عباسی تربیت ((غنیه)) [ کنیزکانی که آواز می خواندند و می رقصیدند و شراب می نوشیدند] مورد استقبال اعیان و درباریان قرار گرفته بود. پس حرمت رقص به ابتذال آن بسته است و نمی توان گفت که هر حرکت ریتمیک فیزیکی یا بروز هر حالت شادی حرام است .                                                                 

رقص در مذهب صوفیان ودراویش:                                 

این مولوی است . می گذرد در بازار زرگران.(( صلاح الدین )) چکش می زند . مولوی به وجد می آید . چرخ می زند. (( سماع)) آغاز می شود. صلاح الدین چکش را به شاگردانش وا می گذارد .بیرون می آید .مولوی اورا در آغوش می کشد .بر روی و موی او بوسه می زند . صلاح الدین ریاضت کش نا توان شده است . عذر خواهان به دکان بر می گردد و به شاگردانش میگوید بی وقفه زر بکوبید و لحظه ای دست از چکش برندارید . مولانا از نیمروز تا غروب سماع می کند.                                                                                     

ابوبکر شبلی چند شبانه روز زیر درختی می رقصد و می گوید : هو هو " می گویند این چه حالت است ؟ شبلی می گوید: این فاخته بر این درخت می گوید : کو کو" پس من در موافقت با او می گویم : هو هو"                                                                                      

از شبلی می پرسند چیزی در باب سماع بگو می گوید:ظاهرش فتنه و باطنش عبرت است.

ذوالنون مصری چه می گوید: سماع صدای خوش دل را به جستجوی  خدا بر می انگیزد و وسیله ای برای ادراک حقیقت است.                                                                   

سماع ورد حق است که دلها بدو برمی انگیزد و بر طلب وی حریص کند هر که آن را به حق شنود به حق راه یابد و هر که به نفس شنود در زندقه افتد.                                         

ابو ابراهیم بن اسماعیل نجاری چه می گوید: سماع چون در گوش افتد پنهانی های سر را بجنباند وبرانگیزد یکی به جنبش آید از عجز صفت خویش که طا قت کشیدن آن بار را ندارد ویکی متمکن باشد به قوت حال آن بار را بکشد. اصل این سخن آن است که هر که را سر حالی نیست با حق که بر آن حال سماع کند سماع کردن بر او حرام است . سماع آن کسانی که حال باطن ندارند نفسانی باشد .                                                                            

دکتر حاکمی استاد فلسفه در ترکیه می گوید:سماع حالتی در قلب ایجاد می کند که (( وجد)) نامیده می شود و این وجد حرکات بدنی بوجود می آورد که اگر حرکات غیر موزونی باشد اضطراب و اگر حرکات موزونی باشد کف زدن و رقص است .                                                   

آری ای برادران و خواهرانم در اسلام ..این است سادگی و بی آلایشی در اسلام که به این سادگی بیان شده است و ما بر آن سخت می گیریم و اسلام تنها چیزی که از ما می خواهد خوبی وپاکی خودمان است اسلام آمده است تا از انسان که اشرف مخلوقات و جانشین وولیعهد خداوند درروی زمین است حراست و نگهبانی و پاسداری کند تا چیزی از مقام والای انسانی اش کاسته نشود وبا حفظ ارزشهای والایش به مقصد اصلی که همانا پیشگاه خداوند است باز گردد آری این اسلام است . همه ی ما انسانها روح هایی هستیم که خداوند از روح والای خودش در ما دمیده است وخداوند نمی خواهد این روح که متعلق به خودش است وامانتی است در نزد ما با چیزهای پوچ وفانی دنیای مادی نابود و سست شود.وهرکس به بهترین نحو از قواعد اسلام استفاده کند واز روحش محافظت کند برنده خواهد بود و هرکس برخلاف قانون اسلام عمل کند واین روح را به نابودی وپستی کشاند بازنده خواهد بود ..پس بنا به سخن فقها که گفته اند تن آدمی شریف است آن را به کمتر از بهشت نفروشید ...بیایید به اسلام و قوانیین بی آلایش و ساده اش پایبند باشین تا انشاالله برنده باشیم وبرنده باقی بمانییم تا جایزه ی ویژه ما خوشنودی خداوند و نعمات بی پایان بهشتی اش باشد ...آمین یا رب العالمین .